Gelukkig zijn er in Nederland nog natuurgebieden waar orchideeën in hun natuurlijke omgeving kunnen gedijen. Ook in verstedelijkte gebieden, waar natuurzones of ecologische verbindingszones zijn aangelegd of gespaard, kunnen orchideeën in grote aantallen voorkomen. Toch is het beangstigend, dat de verscheidenheid afneemt als gevolg van oprukkende verstedelijking of invloeden van de mens. Vermesting of verzuring van gronden en ook beïnvloeding door voedselrijk grondwater hebben tot gevolg, dat orchideeën in tal en soorten afnemen. De tijd is voorbij, dat weilanden aan het begin van de zomer roodgekleurd waren door bloeiende orchideeën.
De familie van de orchideeën (Orchidaceae) is het omvangrijkste plantengeslacht op aarde. Er zijn meer dan 18.000 soorten bekend. Orchideeën behoren tot de eenzaadlobbigen (monocotyledonae of Liliopsida).
In Nederland komen wilde soorten voor in de duinen, in weilanden en langs bosranden, wat sterk afhankelijk is van de bodemsamenstelling, de zuurgraad of het kalkgehalte van de bodem. Zo zijn er soorten, die uitsluitend te vinden zijn op matig zure grond of juist kalkrijke grond.
 |
| Bijenorchis |
|---|
Soms minieme veranderingen in samenstelling van de grond of vocht en beheer kunnen ertoe leiden, dat plotseling geen orchideeën meer voorkomen, waar je ze voordien wel kon vinden. Orchideeën kijken is zo langzamerhand een museaal genoegen, tenminste als je ze nog kunt vinden op jouw geliefde plekjes.
De bijenorchis (Ophrys apifera) is een beschermde soort. Alle delen van de plant zijn beschermd. De bijenorchis is te vinden in duinen of in droge graslanden op kalkrijke grond. Het verspreidingsgebied is beperkt tot het westen van Nederland en loopt vervolgens in zuidelijke richting. In Engeland komt de plant lokaal in Wales voor, op vrij grote schaal in West-Ierland. De plant bloeit in juni – juli met fraai getekende lipbloemen. De drie buitenste bloembladen zijn wit of rood gekleurd. De onderlip is gewelfd en heeft vlekken en strepen.
 |
| Muggenorchis |
|---|
De plant wordt tot circa 45 centimeter hoog.
De muggenorchis (Gymnadenia conopsea) komt voor in kalkrijke situaties op droge graslanden, voormalige puinhellingen en in open bossen. Alle delen van de plant zijn beschermd. De plant bloeit in de periode mei – augustus uit een rozet van lancetvormige bladen. De hoogte bedraagt 45 tot 60 cm. De bovenste bladen zijn kleiner in omvang dan de lager geplaatste bladen. Als de plant bloeit, is een sterke geur als van anjers of klaver te ruiken. De lippen zijn drielobbig met één langere lip, die in het centrum van de bloem zit. De bloem heeft dunne sporen, die tot twee keer zo lang zijn als het vruchtbeginsel groot is.
 |
| Soldaatje |
|---|
De muggenorchis komt in grote delen van Europa en Azië voor.
Het soldaatje (Orchis militaris) is beschermd; alle delen ervan zijn beschermd. De plant bloeit in de periode mei – juli met roze tot paarsroze bloemen in een open aar. De onderste bloemen zijn witgevlekt. Het soldaatje groeit in vochtig grasland, op kalkrijke grond. Het verspreidingsgebied strekt zich uit vanaf het zuiden van Zweden, Centraal- en Zuid-Europa, de Kaukasus en Siberië.
 |
| Welriekende nachtorchis |
|---|
In Nederland komt deze orchidee voor op grazige hellingen in het Zuid-Limburgse kalkgebied en soms op enkele plaatsen in de duinen.
De welriekende nachtorchis (Platanthera bifolia) is volledig beschermd. Helaas zijn er nog maar weinig vindplaatsen bekend. Deze orchidee wordt ook wel vlinderorchidee genoemd. De plant wordt tot circa 50 cm hoog. Aan de basis staan twee bladen in rozet, langs de bloemstengel staan wat kleinere bladen. De bloemen zijn zuiver wit of crèmekleurig. De bloem heeft een lang, gepunt spoor. Bloeiperiode mei – juni. Zoals de naam al aangeeft, ruikt deze orchidee heel lekker, vooral in de avond.
 |
| Poppenorchis |
|---|
Het verspreidingsgebied is Europa en Azië, vooral in open bos en schrale weiden.
De poppenorchis (Aceras anthropophorum) is ook volledig beschermd. Deze orchidee is maar zelden te vinden. De plant groeit uitsluitend op kalkrijke grond. Het verspreidingsgebied binnen Nederland is beperkt, in Zuid-Limburg op enkele plaatsen, verder in mediterraan Europa. Het is een fors groeiende plant tot circa 80 cm hoog. De plant groeit vanuit twee langwerpig, ronde knollen. Bloemen zijn bleekgroen tot crème met een bruinrood randje aan het kelkuiteinde.
 |
| Handekenskruid |
|---|
Door de gespleten onderlip lijkt de bloem op een poppetje met hangende armen en benen.
Het handekenskruid (Dactylorhiza incarnata) is ook een volledig beschermde plant. De plant wordt tot 80 cm hoog en groeit op bergweiden, vochtige graslanden, in veenachtige graslanden en vooral op kalkrijke tot licht zure grond. De bloeiperiode is mei – juli. De plant heeft een nogal kantige stengel met felgroene bladen, die ongevlekt zijn. De bladen staan aan de basis breeduit. De bovenste bladen kunnen de bloemaar soms geheel omvatten. De bloemtros kan tot twintig centimeter lang zijn. De lippen zijn tot 8 mm breed, afgrond en meestal ongedeeld.
 |
| Roze koolroosje |
|---|
Op de lippen maar zelden anderskleurige stippen.
Het roze koolroosje (Nigritella rosea) bloeit vanaf mei tot en met augustus en soms nog tot in oktober. De plant is hoofdzakelijk in de Alpen te vinden. Daar groeit hij op een humusrijke bodem, vaak samen met onder meer Dryas octopetala en klaversoorten. Aan het begin van de bloei is de bloem compact van vorm en donkerrood. De vorm van de bloem is afgerond kegelvormig. De bladen staaan in een rozetvorm en zijn zwaardvormig.
 |
| Mannetjesorchis |
|---|
De totale hoogte bedraagt 8 tot 20 centimeter.
De bladen van de mannetjesorchis (Orchis mascula) hebben bruinrode spikkels, die soms ook niet aanwezig zijn. De dikke, in aar staande bloemen hebben een diep paarsrode kleur. Door bestuiving met insecten (vliegen en bijen) is er een grote variëteit aan bloemvormen ontstaan, waardoor deze soort soms moeilijk thuis te brengen is. Daardoor ook kunnen de slippen een andere vorm en kleur hebben. De plant groeit op schrale graslanden, in schapenweides, op heidegronden en in open bossen. De grond moet kalkrijk en liefst leemhoudend zijn. Tot op een hoogte van 1900 meter is deze orchidee aan te treffen.
