De gewone vlier (Sambucus nigra) onbrak vroeger op geen enkel boerenerf. Bij huis, stal of bakkeet werd de vlier aangeplant als was het een buitengewoon sierlijke plant. Niet de schoonheid van deze struik was de ware reden, maar het bijgeloof dat de struik
 |
bescherming zou bieden tegen onweer en kwalijke ziekten.
De hardnekkigheid waarmee de vlier zich handhaaft en vermeerdert, is tegelijkertijd z’n ondergang geworden; door velen wordt hij als ongewenst (onkruid) beschouwd. Jammer, want van de vlierbloesem en -bessen zijn lekkere dingen te maken.
Stikstofrijk
Vlieren komen in Nederland vooral voor op vochtige en stikstofrijke gronden. Van nature vergezellen ze bomen en struiken van het Populetalia en Prunetalia. De verspreiding vindt vooral plaats door vogels. De onverteerde pitten worden her en der gedropt via de uitwerpselen. Zijn de zaden eenmaal in een geschikt milieu beland, dan kan een ware plaag aan vlierstruiken ontstaan, die nauwelijks meer is te stuiten. De vlier heeft de nare eigenschap alles te verstikken, zodat er niets, maar dan ook niets onder wil groeien. Vooral de nabijheid van een kippenren is een geliefd vestigingsplaatsje. En als u nog een geschikte struik zoekt voor de volière, dan is de vlier er één die het lang uithoudt.
Bloem en bes, daar gaat het om
Zoals gezegd, is de vlier nou niet bepaald een fraaie sierstruik die je gewoon ‘moet’ hebben. Het is meer een ‘fruitboom’, die genoegen neemt met een plekje achteraf; bij de composthoop of een vochtig plekje bij het schuurtje. En als er geen plaats voor een vlier meer is in de tuin, gaat-ie gewoon ergens op zoek in het landschap.
Toch bestaan er ook een fraaie, decoratieve soorten van de vlier: de bergvlier, Sambucus racemosa, die mooi donkergroen en diep ingezaagd blad heeft, en een bonte variëteit ervan: Sambucus racemosa ‘Plumosa Aurea’. De bloemen en bessen van de bergvlier lenen zich echter niet voor consumptie.
De gewone vlier bloeit in mei tot in begin juni met witte, breed handvormige, platte schermen.
‘Een vlier hoef je niet te zien bloeien, die ruik je gewoon!’ De zware, friszoetige geur is vooral op warme dagen goed te ruiken. Zijn de bloemen helemaal open, dan is het tijd om ze te oogsten. Van de (gedroogde) bloemen kan een bloesemthee worden gezet of er kan onder andere vlierbloesemmelk of vlierbloesemsiroop van worden gemaakt.
 |
 |
|
| Veel schermen, een rijke oogst | Rijpe bessen zijn diep paarsblauw |
|---|
Worden de bloemen aan de struik gelaten, dan komen er in september – oktober diep blauwpaarse bessen te voorschijn. Wie wel eens zo’n besje uit het scherm heeft geplukt en geproefd, griezelt waarschijnlijk voor de rest van z’n leven en zal niet gauw nog eens zo’n bes willen proeven. De bitterzoete smaak van de bes kan dus niet iedereen bekoren. Maar vergist u zich niet. Wanneer de bessen op de juiste wijze worden bereid, kunnen er verrassende dingen ontstaan. Pluk de bessen pas als ze helemaal rijp zijn. Ze zijn dan zacht en hebben de neiging van het scherm af te vallen. Onrijpe bessen zijn licht giftig en kunnen (bij kinderen) diarree veroorzaken.
Bloesemrecepten
Bloesemthee
Overgiet een eetlepel vlierbloesem met kokend water. Laat dit een kwartier trekken. Maak de thee op smaak met suiker of honing.
Vlierbloesemmelk
Gebruik vijf schermen. Trek de bloemen van het scherm (géén steeltjes!) en leg ze in een ondiepe schaal. Schenk er een halve liter koude melk overheen. Zet de schaal op een koele plek en laat het geheel een uur trekken. Zeef hierna het mengsel en voeg naar smaak bruine basterdsuiker toe. Ook lekker met een scheutje cognac.
Vlierbloesemcider
Neem 15 bloemschermen, 7 liter water, 750 gram suiker, een kwart liter wijnazijn en het sap van een ontpitte citroen. Meng het geheel en laat de oplossing een dag en een nacht staan. Zeef de oplossing en doe dit in goed afsluitbare flessen.
Wilt u een mousserende cider? Doe er – in de fles – dan een paar rijstkorrels bij. De cider kan maandenlang worden bewaard.
Vlierbloesemlimonadesiroop (Leonie Kroon)
30 grote bloemschermen of evenzovele kleinere, 3 liter water, 2 3/4 kg suiker, 3 zakjes vanillesuiker en 1 citroen.
De schermen plukken, wassen en overgieten met de drie liter water. Afgedekt 3 (!) dagen laten trekken. Zeven door een doek en opkoken met de suiker, de vanillesuiker en de uitgeperste citroen. 5 minuten door laten koken en voilà, erg lekkere limonadesiroop: 1 deel siroop met ongeveer 5 delen water. Erg verfrissend en apart.
Bessenrecepten
Vlierbessenjam
Gebruik een pond goed rijpe vlierbessen. Laat de bessen zachtjes sudderen. Roer voortdurend en voeg een pond suiker toe. Voeg ten slotte het sap van een hele citroen toe en laat de jam verder inkoken tot de gewenste dikte. Jam zonder pitten: haal dan – voordat het citroensap wordt toegevoegd – de gelei door een roerzeef.
Vlierbessenlikeur
Kneus 400 gram vlierbessen. Zeef de gelei en giet er een kwart liter brandewijn op. Doe het mengsel in een goed afsluitbare fles. Doe in de fles twee kaneelstokjes, een stukje vanille en een kruidnagel. Laat het geheel twee weken trekken. Kook een kwart liter water, waarin anderhalf kopje suiker is opgelost. De afgekoelde suikeroplossing aan de drank toevoegen. Vul de drank in nieuwe flessen. De drank kan maandenlang worden bewaard.
